देवताहरुका पनि गुरु देवगुरु बृहस्पति

टेकनाथ न्यौपाने । काठमाडौं, १७ असार : देवताहरुका पनि गुरु देवगुरु बृहस्पति तपस्वी ऋषि हुनुहुन्थ्यो । यिनलाई तीक्षाश्रृङ्ग पनि भनिन्छ । धनुष र बाण र सुनको दण्ड हतियारहरू थिए र तिनीहरूको रथमा तामाका रङ्गका घोडाहरू लगाइएका थिए । भगवान बृहस्पतिलाई अत्यन्त पराक्रमी भनिन्छ ।

इन्द्रलाई परास्त गरेपछि उनले गाईहरूलाई मुक्त गरे । योद्धाहरूले युद्धमा विजयी हुनका लागि उहाँको प्रार्थना गर्थे किनभने उहाँ युद्धमा विजयी हुनुहुन्थ्यो । उहाँ अत्यन्त परोपकारी हुनुहुन्थ्यो र शुद्ध आचरण भएका व्यक्तिलाई समस्याबाट मुक्त गराउनुहुन्थ्यो । उहाँलाई गृह पुजारी पनि भनिन्छ, उहाँ बिना कुनैपनि यज्ञ सफल हुँदैन भन्ने विश्वास गरिन्छ ।

उत्तर–वैदिक साहित्यमा, बृहस्पतिलाई देवताहरूको पुजारी मानिन्छ । उनको जन्म ऋषि अंगिराकी पत्नी सुरुपाबाट भएको थियो । उनका तीन श्रीमती थिए, तारा, ममता र शुभा । एकपटक सोम (चन्द्रमा)ले तारालाई लिएर गए । यस कारण बृहस्पति र सोम बीच युद्ध भयो । अन्ततः, जब ब्रह्माले हस्तक्षेप गरे, सोमले बृहस्पतीकी पत्नीलाई फर्काए । ताराले बुधलाई जन्म दिइन् जसलाई चन्द्रवंशी राजाहरूको पूर्वज भनिन्छ ।

महाभारतका अनुसार बृहस्पतीका सम्वर्त र उत्थ्य नामका दुई दाजुभाइ थिए । बृहस्पतिको संवर्तसँग सधैं झगडा हुन्थ्यो । पद्मपुराणका अनुसार देवताहरू र दानवहरूबीचको युद्धमा देवताहरू परास्त हुँदा र दानवहरूले देवताहरूलाई सताउन थालेपछि बृहस्पतीले शुक्राचार्यको रूप धारण गरी दानवहरूलाई मारेर नास्तिक आस्थाको प्रचार गरेर भ्रष्ट बनाए।

बृहस्पतिले धर्मशास्त्र, नैतिकता, अर्थशास्त्र र वास्तुशास्त्रमा ग्रन्थहरू लेखे । आजकल ८० श्लोक भएको उनको एउटा स्मृति (बृहस्पती स्मृति) उपलब्ध छ ।

बृहस्पतिलाई देवताहरूको गुरुको उपाधि दिइएको छ । उहाँले प्रभास तीर्थमा भगवान शंकरजीको लागि कठोर तपस्या गर्नुभएको थियो, जसको कारण भगवानले प्रसन्न भएर उहाँलाई देवगुरु पद प्राप्त गर्ने वरदान दिनुभयो ।

उनले घाँटीमा सुनको मुकुट र सुन्दर माला लगाउँछन । पहेँलो लुगा लगाउने उनी कमलको आसनमा बिराजमान चार हात भएका, चार हातमा सुनको लाठी, रुद्राक्ष माला, भाँडा र वरदमुद्राले सजिएको छन् ।

प्राचीन ऋग्वेदमा बृहस्पति ग्रह अति सुन्दर रहेको बताईएको छ । देवगुरु बृहस्पतिका सुनले बनेको दरबारमा बस्थ्ये । वाहन सुनले बनेको रथ हो, जुन सूर्यजस्तै चम्किलो र सबै सुखसुविधाले सुसज्जित रहेको त्यो रथमा हावामा चल्ने वायुगति भएका आठ पहेँलो रंगका घोडाहरू तयार रहन्थ्ये ।

देवगुरु बृहस्पतिका तीन पत्नी हुन्, जसमध्ये जेठी पत्नीको नाम शुभा, कान्छीको नाम तारा वा तारका र तेस्रोको नाम ममता हो । शुभबाट उनका सात छोरीहरू भानुमती, राका, अर्चिष्मती, महामती, महिष्मती, सिनिवाली र हविष्मती थिए। यसपछि तारकाका सात छोरा र एक छोरी जन्मिए ।

उहाँका तीन पत्नीहरू मध्ये जेठी श्रीमती शुभाबाट सात छोरी जन्मिए । उनको दोस्रो श्रीमती ताराबाट सात छोरा र एक छोरी र तेस्रो श्रीमती ममताबाट दुई छोरा भारद्वाज र कच छन् । कचले दानव गुरु शुक्राचार्यबाट मृत्युसंजीवनी विद्या सिकेर देवताहरूलाई सहायता गरेका थिए । उनकी तेस्रो पत्नीबाट भारद्वाज र कचा नामका दुई छोराहरू जन्मिए । बृहस्पतिको प्रमुख देवता इन्द्र हो र दोस्रो देवता ब्रह्मा हो । महाभारतको आदिपर्वमा उल्लेख भएअनुसार बृहस्पति महर्षि अंगिराका पुत्र र देवताका पुजारी हुन् । आफ्नो अपार ज्ञानले देवताहरूलाई यज्ञ अंश वा हवि प्राप्त गर्न सक्षम बनाउँछन् ।

असुर र दानवहरूले यज्ञमा बाधाहरू खडा गरेर देवताहरूलाई हराउने प्रयास गरिरहँदा देवगुरु बृहस्पतिले देवताहरूलाई पोषण र रक्षा गर्न र राक्षसहरूबाट रक्षा गर्न रक्षोघ्रा मन्त्रहरू प्रयोग गरेर उनिहरुको रक्षा गर्नुहुन्थ्यो ।

देवगुरु बृहस्पति आफ्ना भक्तहरूमा प्रसन्न हुनुहुन्छ, तिनीहरूलाई धन र बुद्धि प्रदान गर्नुहुन्छ, तिनीहरूलाई सही मार्गमा डोरयाउनुहुन्छ, विपत्तिको समयमा उनीहरूको रक्षा गर्नुहुन्छ जो भक्ति र भक्तिभावले भरिएका हुन्छन् ।

बृहस्पति प्रत्येक राशिमा एक वर्ष रहन्छ। बक्रि हुँदा भने फरक हुन्छ । बृहस्पतिको महादशा भने सोह्र वर्षको हुन्छ । उहाँ मीन र धनु राशिका स्वामी हुनुहुन्छ । तिनीहरूको साझा मन्त्र होः ॐ बृं बृहस्पत्ये नमः मन्त्रले भक्तिभाव अनुसार निश्चित समय र संख्यामा जप गर्नुपर्छ । यो जप समय साँझको समयमा गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।